کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» یادآور کارهای قرن یازدهم اروپاست
| تاریخ ارسال: 1396/8/8 |
این ترانه بوی نان نمیدهد: سبکشناسی ترانههای قیصر امینپور، تألیف مهدی فیروزیان، تهران، کتاب آبی، 450 ص.
بهگزارش ایبنا، آیین رونمایی از کتاب «این ترانه بوی نان نمی دهد» روز یکشنبه هفتم آبانماه 1396 با حضور مهدی فیروزیان نویسنده اثر، مصطفی ملکیان، مهدی ستایشگر، عبدالجبار کاکایی و علیاصغر محمدخانی، در سالن اجتماعات مؤسسه شهر کتاب برگزار شد.
محمدخانی در ابتدای این نشست ضمن گرامیداشت یاد دکتر قیصر امینپور در آستانه هشتم آبان و گذشت ده سال از رحلت این شاعر معاصر، امینپور را در میان شاعران بعد از انقلاب و در کنار سلمان هراتی و سیدحسن حسینی از شاعرانی با ویژگی خاص و متفاوت از دیگر شاعران خواند و گفت: شخصیت امینپور در کنار نوآوریهایی که در شعر داشت، در حوزه دانشگاهی و آکادمیک، فعالیت در ادبیات کودک و نوجوان و همچنین شخصیت اخلاقی، فرهنگی و علمی او، ویژگیهای خاصی را برای دکتر امینپور ایجاد کرده بود.
وی با اشاره به اینکه کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» نوشته مهدی فیروزیان، درباره سبکشناسی ترانههای قیصر امینپور است، افزود: درباره آثار آکادمیک همچنین شعر امینپور، بحثهای فراوانی شده اما درباره ترانههای او کمتر صحبت شدهاست و این کاری که دکتر فیروزیان کردهاند، دریچه جدیدی بر شناخت شعر و بهویژه ترانههای قیصر امینپور گشودهاست.
معاون فرهنگی شهر کتاب در ادامه عنوان کرد: کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» در هشت فصل سامان پیدا کردهاست تا به ترانههای قیصر امینپور و سبکشناسی این ترانهها نگاه کند. این کتاب را انتشارات «کتاب آبی» که خانم زیبا اشراقی همسر مرحوم قیصر امینپور آن را تأسیس کرده، چاپ کردهاست که اولین کتاب این انتشارات است که در دهمین سالگرد رحلت امینپور چاپ شدهاست.
مهدی فیروزیان نویسنده کتاب ضمن تشکر از مهمانان و زیبا اشراقی بهخاطر چاپ کتاب «این ترانه بوی نان نمی دهد» عنوان کرد: نام این کتاب برگرفته از مطلع «این ترانه بوی نان نمیدهد/ بوی حرف دیگران نمیدهد» از قیصر امینپور است که درباره شعر و ترانه اوست. قیصر امینپور در عمر کوتاه 48سالهاش در ازای 30 سال سخنوری صادقانه و متعهدانه، جز به فرمان دل خود سخن نگفت. در سالهای جوانی، همچون بیشتر جوانان دل به انقلاب اسلامی سپرد، در سالهای جنگ با رزمندگان دلاور و از خود گذشته و پاسداران میهنش، همدلی کرد و در سالهای پس از جنگ دل به سازندگی و اصلاحات بست. او همچون شعرش پاک زیست. بزرگترین شعر او زندگی اوست.
قیصر از سرآمدان شعر روزگار پس از انقلاب
وی با بیان اینکه قیصر شاعری گزیدهگوی بود، اضافه کرد: در مجموعه کامل اشعار او 121 شعر نیمایی، 109 غزل، 54 رباعی، 16 دوبیتی و چند شعر پراکنده آمدهاست و مجموع بیتهای کلاسیک او به هزار بیت هم نمیرسد. بااینهمه او را یکی از سرآمدان شعر روزگار پس از سلطنت بهشمار میآورند. در شعر نوجوان هم تنها با 40 شعر یکی از سرآمدان است. همین گزیدهگویی را در کارنامه هشتساله ترانهسرایی او با 21 ترانه میبینیم و ترانههای قیصر با همین شمار اندک، تأثیرگذاری بسیار داشتهاند، بهگونهای که در نخستین گام خود آلبوم «نیلوفرانه» را سرود که با استقبال چشمگیر و خیرهکنندهای روبهرو شد که با فروش هفتمیلیون نسخه، به پرمخاطبترین مجموعه موسیقایی پس از انقلاب تبدیل شد.
عضو هیئت علمی گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران ضمن اشاره به اینکه ترانههای امینپور روی آهنگهای شش آهنگساز و برای دو خواننده استفاده شدهاست، افزود: بیش از سهچهارم آثار قیصر را علیرضا افتخاری خواندهاست و باقی ترانهها را محمد اصفهانی اجرا کردهاست. من از نوجوانی شیفته ترانههای قیصر بودم و انگیزهام از نگارش این کتاب، پاسخگفتن به این پرسش خودم بود که راز دلنشینی این سخنان سادهنما و دلربا چیست؟ در جریان این پژوهش به مرزها و رمزهای تازهای از هنر ترانهسرایی رسیدم که گاه مایه شگفتیام میشد. در بررسی شعر قیصر پی بردم که شیوههای سهل و ممتنع را در ترانهسرایی در برابر گروهی که اندیشه و باوری را در سخن خود بازنمیتابانند، میتوان بهکار گرفت.
وی در ادامه گفت: سخنوری دانا و توانا چون قیصر امینپور، ترانهسرای اندیشهگرا شمرده میشود. اگر بخواهم ویژگیهای سطحی ترانههای قیصر را در شاخه فکری، ادبی و زبانی، فهرستوار یاد کنم، باید بگویم از دید اندیشه او از آبشخورهای معنوی، دینی و میراث ادبیات عرفانی سیراب شدهاست. از مضمونهای کلیشهای و کمارزش عاشقانه که سراپا سوز و آه هستند، بیزاری میجوید و عشقی را جویاست که برای آدمی آزادی، شادی و رهایی را به ارمغان میآورد. قیصر زبانی زیبا دارد که با رنگ ادبی دارای شکوه و شگرفی است اما هرگز این زبان کهنه و پوسیده نیست.
امینپور از بزرگترین ترانهسرایان تاریخ ترانهسرایی
نویسنده کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» ضمن ارائه پیشینهای از واژهها در شعر قیصر امینپور، عنوان کرد: پس از ضمیر من و تو، پرکاربردترین واژه در ترانههای قیصر دل است که نشان از درونکاوی و نگاه عاشقانه او دارد. موسیقی سخن قیصر بسیار درخشان است و از این دید هیچیک از ترانهسرایان پیش از او، هموزن وی نیستند. در چینش قافیهها تردست است و شگردهای گوناگونی برای برجستهسازی سجعها، جناسها و تکرارها دارد. هیچیک از ترانههای قیصر یکسره تهی از تصویر نیست. او بیشتر از تشبیه سود میجوید و در میان گونههای تشبیه از تشبیه صریح بهره گسترده میبرد. بزرگترین نقش را در صور خیال، ترانههای قیصر دارند که این نکته نشان از برونگرایی شاعر در تصویرسازی دارد.
فیروزیان در پایان گفت: در یک سخن، قیصر امینپور با پشتکار و شکیب بسیار در راه ترانهسرایی با بهکارگیری ساختارهای گوناگون نحوی، واژگانی، موسیقایی ، قافیهای، تصویری و ایهامی میکوشید سخنش را به بهترین وجه ممکن به مخاطب ارائه دهد. هم ازاینرو که پس از این پژوهش درازدامن که تنها نگارش آن، یک سال به درازا کشید به این نتیجه رسیدم که قیصر امینپور یکی از بزرگترین ترانهسرایان تاریخ ترانهسرایی ماست که در برخی زمینهها یگانه و بیهمتاست. چراغ یادش فروزان باد.
کتاب استثنایی کار نویسنده کاربلد است
مهدی ستایشگر دیگر مهمان و کارشناس این نشست ضمن تبریک به نویسنده برای نگارش کتاب عنوان کرد: درباره مرحوم امینپور مطالب زیادی گفته شدهاست و تقریباً همه این شاعر استثنایی، این ترانهسرا و این انسان چندوجهی را میشناسیم. این کتاب در وهله اول کاری استثنایی است، چون یک شخص کاربلد آن را به ثمر رساندهاست و همان چیزی است که باید باشد، چون در کنار این انسان کاربلد، عشق و علاقهای که باید در کار دخیل باشد نیز وجود دارد. این مسئله بسیار مهمی است که در کنار تخصص، عشق به کار هم وجود داشته باشد و من برای پیدایش این نوع کار حتی به جامعه ادبی هم تبریک میگویم، چون این کتاب ما را با انواع و اقسام ریزهکاریهای شعر و موسیقی آشنا میکند. نام کتاب هم خوب انتخاب شده و خودش یک نمونه کلام زیبا و پخته است که در همان ابتدا ازنظر زیبایی زبان شما را بند میآورد.
شهرت امینپور بهخاطر آلبوم نیلوفرانه
کارشناس موسیقایی نشست در ادامه گفت: نام نیلوفرانه که روی جلد کتاب است و با آهنگ هم جاودانه شد، نخستین ترانه قیصر امینپور است. کسی که نخستین کارش را اینگونه ارائه میدهد، جای پا را هم برای خودش و هم برای دیگران باز میکند. وقتی یک کار هنرمند در جامعه بگیرد، راه را برای او باز میکند و آثار دیگر او، مکمل آن اثر خواهد شد. بخش اعظمی از شهرت امینپور بهخاطر آلبوم نیلوفرانه است. این اثر برای پیشرفت کار مرحوم امینپور بسیار مؤثر بودهاست.
وی در ادامه و درباره کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» اضافه کرد: گوشههای هنری در این کتاب وجود دارد که به همه زوایای کار سرک کشیدهاست. کاری است که درعین اینکه قیصر و زمانه قیصر را به ما معرفی میکند، در ریزهکاریها هم کتابی است که هم سبکشناسی است هم در محدوده خودش تاریخ ادبیات است. یعنی کتابی است که درعین اینکه شما تاریخ را مطالعه میکنید، به فضل شما هم اضافه میشود. همچنین درمورد این کتاب میتوان گفت که نحوه کار بهگونهای است که میتوان آن را در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی تعلیم داد.
ستایشگر در ادامه عنوان کرد: بعضی از آثار موسیقایی هستند که کار زیبایی است. یعنی اتانین و پیوند شعر و موسیقی سر جای خود است که خیلی به دل مینشیند، اما آثار دیگری هم هستند که در این شأن و پایه هستند اما آن شهرت را پیدا نمیکنند. نام کتاب هم خوب انتخاب شده و خودش یک نمونه کلام زیبا و پخته است که در همان ابتدا ازنظر زیبایی زبان شما را بند میآورد. اینجا یک کلیدی هست که در دست همه نیست و آن کلید این است که شاعر بتواند از عالم بالا چیزی بگیرد که اینطور نیست که همگی این را بهدست بیاورند. مرحوم امینپور مرد عقیدهمندی بود. قیصر همیشه آماده است و ارتباطی با خدای خودش دارد. بهطوریکه معنویت او در اشعار و حتی در زندگی او نفوذ کردهاست.
وی در پایان گفت: به جناب فیروزیان خسته نباشید میگویم و امیدوارم جامعه پژوهشی ما قدر چنین جوانهایی را که بیشتر با نیروی عشق و علاقه شخصی دست به چنین پژوهشهایی میزنند را بیشتر بداند.
قیصر امینپور شاعر رنج
مصطفی ملکیان از دیگر کارشناسان نشست در ابتدای سخن، حضور و سخنرانی خود در این نشست را بهانهای برای زندهکردن یاد و ادای دینی درحد بسیار ناچیز به روان قیصر امینپور ذکر کرد و گفت: کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» اگرچه در عنوان فرعی سبکشناسی ترانههای امینپور است، اما درعینحال بهلحاظ شمول معنایی خیلی وسیعتر از ترانههای قیصر است. بنابراین کتابی است که نهتنها برای کسانی که از جنبه ترانهسرایی به شخصیت قیصر امینپور نگاه میکنند، بلکه همه کسانی که از جنبههای دیگر هم علاقهمندند که درباره قیصر بیشتر بدانند، بسیار سودمند است.
وی عنوان کرد: ارزش این کتاب از جامعیت و دایره شمول کتاب خیلی بیشتر است و بدون ذرهای مبالغه میگویم که من تا به حال ندیدهام که درباره هیچیک از شاعران کلاسیک ما کتابی با این دقت، متانت، انصاف، ژرفنگری و چهبسا از همه اینها مهمتر، با این دید ریاضیوار، کسی کتابی نوشته باشد. وقتیکه کتاب را مطالعه میکنید، انگار کتابی در علوم دقیقه، مثل ریاضی، فیزیک و شیمی میخوانید که من از این لحاظ هم به نویسنده کتاب هم به جامعه هنری کشور هزار شادباش و تبریک میگویم.
کتاب یادآور کارهای قرن یازدهم اروپاست
ملکیان در ادامه گفت: من بهنوبه خودم، غیر از سودهای فراوانی که از خواندن این کتاب بردم، لذتی از این عایدم شد که باز در این نسل جوانان محقق در کشورمان، کاری که یادآور کارهای قرن یازدهم اروپاست، دیدم. کارهایی که دیگر حتی در خود اروپا و کشورهای مترقی امروز هم کمتر نظیر آن پیدا میکنید.
وی ضمن برشمردن شاخصهای روحی برای شناخت فرد عنوان کرد: بهنظر من قیصر امینپور شاعر رنج است. قیصر امینپور را درعین اینکه شعر دینی و مذهبی گفتهاست، نمیتوان شاعر دینی و مذهبی تلقی کرد، درعین اینکه درباره انقلاب شعر گفته شاعر انقلاب نیست، درعین اینکه درباره جنگ سخن گفته اما شاعر جنگ نیست، درعین اینکه درباره آرمانهای سیاسی سخن گفتهاست، نمیتوان او را شاعر سیاسی تلقی کرد و درعین اینکه درمورد عشق شعر گفتهاست، در رده شاعران عاشقانه هم جای نمیگیرد. هیچ مفهومی در مجموعه آثار امینپور بهتر از مفهوم رنج گویا نیست و تمام اشعار قیصر به وجهی از وجوه رنجهای او را بیان میکند.
ملکیان ضمن بیان اینکه ما یک رنجنامه در کلیت مجموعه آثار امینپور میبینیم، متعلقهای رنج امینپور را 19 ویژگی یا رنج عنوان و برای هرکدام یک نمونه شعری بیان کرد و گفت: از این لحاظ خیلی مهم است که بدانیم که اگر کسی این همه از درد سخن میگوید، از چه چیزهایی در رنج است و این او را به ما میشناساند.
قیصر بعد از نیلوفرانه را کسی نمیتوانست انکار کند
عبدالجبار کاکایی، شاعر معاصر و از دیگر کارشناسان این نشست گفت: خواندن کتاب «این ترانه بوی نان نمیدهد» چنان ولعی در من ایجاد کرد که مرا بهدنبال اثر دیگر این نویسنده درخصوص مرحوم حسین منزوی کشاند. کتاب تحقیق کاملاً بدیع و جامعی است و از آرزوهای من این است که درباره بسیاری از چهرههای معاصر چنین کتابی تألیف شود.
وی ضمن تعریف خاطره دیدار اولش با قیصر امینپور عنوان کرد: شروع شاعری قیصر با دوبیتی و رباعی بود که عموماً با این نام شناخته شدهاست و مجموعه «در کوچه آفتاب» که اولین مجموعه قیصر است، مجموعه دوبیتیها و رباعیهای او بود. بهنظر من رباعی و دوبیتی قالبی است که نویسنده در کل این کتاب ثابت کردهاست که موضوع تناسب، ایهام تناسب و موسیقی معنوی یا بهتعبیر او بدیل معنوی جزء وجوه برجسته شعر امینپور است.
کاکایی در ادامه بیان کرد: من فکر میکنم که قالب رباعی و دوبیتی بهترین تمرین و ریاضت برای شناختن قدر کلمات و استفاده از صناعاتی مثل ایهام تناسب است. اگر من رئیس شعر بودم، تکلیف میکردم در قبل دو سال سربازی که مرسوم است، شاعران دوبیتی و رباعی کار کنند تا هنگامیکه به غزل یا قالبهای دیگر شعر فارسی رجوع میکنند، قدر این موقعیتهای کلامی را بشناسند.
این شاعر معاصر خیزش انقلاب و جنگ و لزوم گفتوگوی مستقیم با مردم و ادای دین که مطالباتی بود که به جامعه ادبی آن روزگار تحمیل شده بود را از دلایل زبان روان قیصر دانست و ضمن بیان پیشینهای از تصنیف در شعر ایران، گفت: تصور میکنم شاعران به آب کُر وصل هستند. در ساختن تصنیف امکانات بلاغی، دستوری و زبانی گستردهای در اختیار دارند اما تصنیفسراها عموماً دستشان در جیب همدیگر است و از یکدیگر وام میگیرند.
کاکایی با اشاره به اینکه قیصر تصادفاً وارد موضوع ترانه شدهاست عنوان کرد: یکی از علتهای آن رویکرد انکاری بود که متأسفانه در دهه شصت نسبت به ادبیات برساخته از گفتمان انقلاب اسلامی وجود داشت. این رویکرد انکاری از سوی محافل موسوم به روشنفکری اتفاق میافتاد و دلایل متعددی داشت که بخشی از آن بهدلیل همسونبودن تفکر سیاسی با همدیگر و بخشی هم به حمایت کاملاً جانبدارانه دولتی از ادبیات انقلاب بود. بههرحال گفتمان روشنفکری میل در انکار و طرد شاعران انقلاب و بهحسابنیاوردن آنها داشت و یکی از علتهایی که بسیاری از شاعران انقلاب را به سمت ترانه کشاند، همین بود. چون ترانه گارد مخاطبان را میشکند.
وی در پایان گفت: بههرحال قیصر بعد از نیلوفرانه را کسی نمیتوانست انکار کند. قیصری که کلماتش در اعماق روح و جان مردم نفوذ کرد و از آن حصار بسته انکار، شک و تردید گذشت و پس از آن محبوب دلها ماند.
این نشست دوساعته که با اجرای تصنیف نیلوفرانه توسط نویسنده کتاب شروع شده بود با امضای کتاب توسط همسر مرحوم قیصر امینپور و نویسنده کتاب برای مخاطبان به پایان رسید.