بهگزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلسه رونمایی از تصحیح «مثنوی معنوی» دکتر محمدعلی موحد عصر روز سهشنبه 5 دیماه 1396 با حضور محمدعلی موحد، نصرالله پورجوادی، مصطفی ملکیان، توفیق سبحانی و اهالی ادبیات در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
مولاناپژوهی رونق گرفتهاست
علیاصغر محمدخانی که مسئولیت اجرای این نشست را بر عهده داشت در ابتدای این مراسم گفت: مولاناپژوهشی در سالهای گذشته رونق گرفتهاست و در این سالها مطالب زیادی درباره مولانا منتشر شدهاست و عدهای زیادی روی آثار این شاعر بزرگ کار کردهاند، بااینهمه نمیتوان گفت که کار تمام شدهاست و تحقیق و پژوهش در اینباره بس است و دیگر نباید کار پژوهشی در این حوزه انجام داد.
وی ادامه داد: در بین مولاناپژوهان دکتر موحد نقش غیرقابل انکاری داشتهاست و از تصحیح مقالات شمس و تا امروز که تصحیح «مثنوی» را منتشر کرده، تلاشهای بسیار زیادی انجام دادهاست. امروز تلاش چندساله موحد در اختیار ماست و ما از وی و همکارانشان تشکر میکنیم که در مدت پنج سال گذشته تلاشهای بسیار زیادی را در این حوزه انجام دادهاند.
معاون فرهنگی مؤسسه شهر کتاب با اشاره به انتشار چند اثر دیگر از محمدعلی موحد عنوان کرد: در طول یک ماه آینده قرار است که چند اثر دیگر از محمدعلی موحد به زبانهای مختلف نیز منتشر و در چند کشور دیگر رونمایی شود؛ به همین دلیل ماه پیشرو را میتوان ماه مولانا نامید.
هرکس از مولانا استفاده نکند به خودش پشت کردهاست
مصطفی ملکیان که نخستین سخنران این نشست بود با ابراز خوشحالی از حضور در این مراسم گفت: بحث امروز من درباره آن است که در این دوره و بعد از گذشت چند قرن از فوت مولانا به چه دلیل ما باید به مولانا بپردازیم و ما از خواندن اشعار این شاعر چه سودی میبریم و اصلاً ضرورتی دارد که ما مجدداً «مثنوی معنوی» را بخوانیم. واقعیت این است که به مولانا با دو دید میتوان نگاه کرد.
وی ادامه داد: نخستین نگاه دیدگاه هویتطلبانه اوست؛ چراکه مولوی بخشی از هویت فرهنگی ماست؛ بنابراین باید به او پرداخته شود. این دیدگاه معمولاً در دانشگاهها و دپارتمانهای زبان بررسی میشود و در نوع خود ضروری و واجب است اما آیا این دیدگاه برای من شهروند نیز ضروری است؟ پاسخ خیر است؛ بنابراین سایر افراد جامعه باید با دیدگاه حقیقتطلبانه به این موضوع نگاه کنند.
این فیلسوف در توضیح دیدگاه حقیقتطلبانه اظهار کرد: در این دیدگاه باید بهدنبال حقیقت باشیم؛ یعنی نگاه کنیم که من بهعنوان انسان امروز میتوانم از نسخهای که 700 سال پیش مولانا برایمان پیچیده استفاده کنم. ما در هر دو حوزه مشکل داریم و باید این مشکلات رفع شود. البته باید توجه داشته باشیم که استفاده از اشعار مولانا شرایطی دارد.
ملکیان با اشاره به شرایط رجوع به «مثنوی» گفت: در مرحله نخست باید به مولانا به چشم معلم نگاه کنیم و نباید نگاه مرشد، مراد و شیخ به او داشته باشیم؛ چراکه در این صورت باید به هرچه که او میگوید گوش دهیم. درواقع ما باید ببینیم که کدام اندیشه و تفکر او به درد ما میخورد و آن را بیاموزیم. مولانا بخشی از سنت فرهنگی ماست و همانطورکه نباید از او غافل شویم، نباید هم به او بچسبیم. نکته بعدی اینکه باید نگاه منتقدانه به او داشته باشیم و بدانیم که او هم مانند هر آدم دیگری میتواند اشتباه داشته باشد.
وی ادامه داد: مولانا سخنانی دارد که بسیار ماندنی است و میتوان آنها را پذیرفت و به آن عمل کرد. براساس دیدگاه من سخنی سربلند است که در سه ترازوی عقلانیت، اخلاق جهانی و حقوق بشر سنجیده شود. بسیاری از سخنان مولانا مورد قبول است؛ چراکه روی این سه ترازو قرار میگیرد و نتیجه قابل قبولی دارد.
نویسنده کتاب «فلسفه غرب» در توضیح عوامل ساخت اندیشه مولانا اظهار کرد: اندیشه یک انسان را عوامل مختلفی میسازد و آن انسان بهدلیل آن عوامل شناخته میشود. سه اندیشه انسانشناسی، معرفتشناسی و اخلاق در مولانا بهفراوانی وجود دارد که اگر کل اندیشههای او را نپذیریم، این سه ویژگی را باید بپذیریم.
ملکیان در بخش پایانی صحبتهایش با تأکید بر استفاده از اندیشههای مولانا گفت: من همانطورکه همه میدانند مرید مولانا و هیچکس دیگری نیستم اما بااینحال معتقدم که باید از اندیشههای او استفاده کرد؛ چراکه هرکسی که استفاده نکند به خودش پشت کردهاست.
بعد از تصحیح موحد مسیر جدیدی در مولاناپژوهی باز میشود
توفیق سبحانی دیگر سخنران این نشست نیز در سخنانی اظهار کرد: حسامالدین چلپی روزی به مولانا گفت که غزلیات بسیار زیاد شدهاست اما مردم از در که بیرون میروند همه چیز را فراموش میکنند. مولانا از او میخواهد که مکتوب کند و حسامالدین نیز این کار را میکند. بنابراین من فکر میکنم که قبل از «مثنوی» کتاب غرلیات نیز بودهاست.
این استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اهمیت انتشار این اثر گفت: چاپ «مقالات شمس» توسط موحد روحی تازه در حوزه مولاناپژوهی دمید و با چاپ این کتاب نیز روح دیگری در این حوزه دمیده شدهاست و بعد از این نیز مولاناپژوهی مسیر جدیدی را طی خواهد کرد.
متون کلاسیک ما نیاز دارند تا از نو تصحیح شوند
در ادامه این نشست نصرالله پورجوادی با اشاره به انتشار تصحیح جدید «مثنوی» اظهار کرد: بعد از انتشار این کتاب بدونشک اسم دکتر موحد در بخش مولاناپژوهی ماندگار شدهاست و بعد از این نام محمدعلی موحد همیشه مطرح است اما نباید فراموش کنیم که بیش از 100 سال است که مردم تصحیح «مثنوی» را با نام نیکلسون، محقق انگلیسی میشناسند. نیکلسون در کنار تصحیح «مثنوی»، این اثر را به انگلیسی نیز ترجمه کردهاست که کار بسیار بزرگی است؛ چراکه کسی که ترجمه میکند باید کلمه به کلمه آن را متوجه شود تا بتواند آن را ترجمه کند.
پورجوادی در توضیح تلاشهای نیکلسون گفت: نیکلسون کار بسیار ارزشمندی انجام داد و این سؤال همیشه مطرح بود که چه کسی میخواهد بعد از او «مثنوی» را تصحیح کند. نیکلسون در ابتدای تصحیح «مثنوی» میگوید که یکی از آرزوهایش این است که آثار شاعران بزرگ فارسی تصحیح شوند؛ چراکه تا پیش از آن کتاب بهشکل بازاری و بدون تصحیح در اختیار علاقهمندان قرار میگرفتهاست و نیکلسون آغازگر تصحیح متون بودهاست.
رئیس سابق مرکز نشر دانشگاهی با اشاره به تأثیر نسخه قونیه اظهار کرد: با پیدایش نسخه قونیه اتفاقات جدیدی رخ داد و وقتی من این نسخه را منتشر کردم، فکر میکردم که دیگر کار تمام شدهاست. نیکلسون برای تصحیح «مثنوی» دفتر کاملی در اختیار نداشت و حتی قدیمیترین نسخههایی که به آنها دست یافته بود کامل نبودند تا اینکه سرانجام نسخه قونیه را بهدست آورد و کار تصحیح را با این اثر نهایی کرد.
وی با اشاره به اهمیت تصحیح متون گفت: متون کلاسیک ما نیاز دارند تا از نو تصحیح شوند؛ اما این به آن معنا نیست که اشخاص بیایند و آثار دیگران را بگیرند و موارد ذوقی خود را اضافه کنند و با تغییرات اندک تصحیح جدیدی به نام خود منتشر کنند. بهنظر من این کار به ادبیات لطمه میزند.
پورجوادی با تأکید به اهمیت نسخه نیکلسون اظهار کرد: کار استاد موحد اثر بسیار ارزشمندی است اما از ارزش نسخه نیکلسون کم نمیکند و ارزش آن اثر سر جای خودش است و به این شکل نیست که ما دیگر به آن نسخه نیاز نداشته باشیم. من هنوز نسخه استاد موحد را نخواندهام و نمیتوانم نظر بدهم که بعد از این کسی باید این اثر تصحیح کند یا خیر.
نیکلسون کار معجزهآسایی انجام دادهاست
محمدعلی موحد که آخرین سخنران این نشست بود ضمن تشکر از صحبتهای سخنرانان گفت: متأسفانه باید زمانی برای کتاب رونمایی بگیرند که کتاب به دست سخنرانان رسیده باشد و به این شکل مراسم برگزارکردن درست نیست. دکتر پورجوادی به من لطف دارند و اگر بزرگواری و اظهار لطفی که بنده دارند را کنار میگذاشتند حتماً مطرح میکردند که چرا بعد از نیکلسون این کتاب باید دوباره تصحیح شود و شاید برای این موضوع نیز حق دارند چون کتاب دیر به دست ایشان رسیدهاست و مطالعه نکردهاند.
وی ادامه داد: نسخه قونیه بهخط مولانا یا حسامالدین نیست و نمیگویم که کاتب دروغ میگوید که این نسخه زیرنظر مولانا یا حسامالدین چاپ شدهاست اما میگویم که نیاز به بررسی بسیار زیادی است؛ چراکه این نسخه با وجود ایرادات نسخه بسیار ارزشمندی است.
موحد با اشاره به صحبتهای پورجوادی اظهار کرد: من با کمالفروتنی بهعنوان شاگرد نیکلسون آمدهام تا راه او را ادامه دهم و تلاشهایش را کامل کنم؛ چراکه ما ابتدا باید متن را تصویب کنیم و بعد از آن به محتوا بپردازیم. بهاعتقاد من نیکلسون کار معجزهآسایی انجام دادهاست. او با اینکه به ایران سفر نکرده بود، فارسی را از طریق کتاب آموخته و بعد از آن نسخهها را شناسایی و تهیه کرده و دست به یک کار بزرگ زدهاست.
این مولاناپژوه با اشاره به تصحیح عبداللطیف عباسی گفت: تصحیح «مثنوی» کار جدیدی نیست و عبداللطیف عباسی سالها قبل از نیکلسون این کار را انجام دادهاست و در بررسیهای خود از 80 نسخه استفاده کردهاست اما نیکلسون میگوید که فقط در دفتر اول و دوم 800 بیت اضافه در این تصحیح وجود دارد و بسیاری از بیتها مشکل فاحش دارد؛ بنابراین باز هم به همان حرف استاد مینوی میرسیم که هیچ بیتی از «مثنوی» نیست که قابل بررسی نباشد.
مصحح «مثنوی معنوی» در پایان گفت: من در تهیه و انتشار این کار مدیون همه استادانی هستم که از گذشته تا به امروز برای حوزه مولاناپژوهی زحمت کشیدهاند. همچنین باید تشکر ویژه داشته باشم از همکارانم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی که من را در انتشار این کتاب یاری کردند.