تبیین یک سؤال بنیادی درباره ماهیت آیات قرآن در بررسی کتاب «وحی قرآنی»؛ آیات قرآن عین کلام خداوند است یا گزارشی از صحنه نزول وحی؟
| تاریخ ارسال: 1397/3/12 |
وحی قرآنی: چیستی، حقیقت و چگونگی نزول وحی قرآنی، دیدگاه‌ها، نقد و نظر، تألیف ابراهیم کلانتری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1396، 160 ص، 10000 تومان، شابک: 0ـ437ـ476ـ964ـ978.
به‌‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست معرفی و بررسی کتاب «وحی قرآنی» اثر ابراهیم کلانتری، رئیس دانشگاه معارف اسلامی، روز چهارشنبه 9 خرداد 1397، با حضور نویسنده کتاب و عبدالمجید طالب‌تاش، رئیس پژوهشکده قرآن و عترت در سرای اهل‌قلم مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.کلانتری در این نشست بیان کرد: وقتی انسان قدری در فضای اسلامی تأمل می‌کند این سؤال پیش می‌آید که قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی در همه بخش‌های زندگی ما حاضر است. آیا کلام خداوند است که بر پیامبر(ص) نازل شده یا گزارشی از نزول وحی است بر پیامبر (ص).
وی ادامه داد: یک بحث جدی در عرصه پژوهش‌های قرآنی وجود دارد که خیلی هم زیربنایی است و اگر پاسخ روشنی به آن داده نشود، آثار تزلزل در همه رشته‌های پژوهشی مرتبط با قرآن دیده می‌شود. سؤال این است که اگر این تعداد آیه قرآن که در اختیار ماست، عین کلام خداوند است در این‌صورت وقتی به آیات قرآن استناد می‌کنیم باید دقیق، ظریف و همه‌جانبه باشد، اما اگر معتقد باشیم که این آیات کلام خداوند نیست و گزارشی از صحنه نزول وحی است، در این صورت می‌توان گفت فرهنگ بشر گزارش‌دهنده روی آن اثر گذاشته، لذا قابل استناد و دقیق نیست. این بحث بسیار مهم و زیربنایی بوده و قدیمی هم نیست. در گذشته مطرح بوده، امروز مطرح می‌شود و فردا هم مطرح خواهد شد. این بحث، یک بحث علمی دقیق و همه‌جانبه است که در زمان متوقف نمی‌شود. قرآن کتاب جاودان و زیربنای فقه و اصول، اخلاق و سبک زندگی ماست. مسلمانان همه زوایای زندگی خود را براساس قرآن تنظیم می‌کنند و چون زندگی ادامه دارد، قرآن هم همیشه جاری است.
مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران، گفت: از بدو شروع مباحث قرآنی، درباره همین مسئله چندین نظریه مطرح شده‌است. یک نظریه، دیدگاه غالب مسلمانان اعم از عالم و غیرعالم است، مبنی بر این‌که قرآن به لفظ و معنا عین کلام خداست و پیامبر(ص) حتی یک «و» هم به آن اضافه نکرده‌است. این کلام از سوی فرشته وحی بر پیامبر(ص) نازل شده، پیامبر(ص) آن را دریافت و به مردم ابلاغ کرده‌است. در کنار این نگاه اجمالی و غالب، یک نظریه نادر هم در قرون اولیه اسلامی شکل گرفت، مبنی بر این‌که معارف و محتوای قرآن وحی آسمانی است، اما این معارف و محتوا بر قلب پیامبر(ص) وارد شده و حضرت محمد(ص) با الفاظ خود آن را به مردم عرضه کرده‌است؛ دلیل قانع‌کننده‌ای پشت این نظریه وجود ندارد.
کلانتری در ادامه اظهار کرد: نظریه سومی که به‌شدت مخالف با نظریه اجماعی مسلمانان است نیز وجود دارد و آن نظریه این را مطرح می‌کند که نه محتوای قرآن و نه الفاظ کلامی آن از جانب خدا نیست، بلکه وحی به معنای کشف و شهود است. پیامبر(ص) در مقامات عالی معنوی یک‌سری موارد را کشف و شهود و در قالب الفاظ خاص بیان می‌کند. این نظریه در دوران اخیر مطرح شده و بدون پایه و اساس است. شاید این نظریه به‌نوعی از جریان نو‌اندیشی دینی در غرب هم تبعیت داشته باشد.
نویسنده کتاب «نظریه تکامل و آیات آفرینش در قرآن»، افزود: چون غربی‌ها نتوانستند واقعیت کتاب‌های مقدس خود را متوجه شوند به این دلیل که انجیل و تورات دچار تحریف‌هایی شده‌اند، چیزی به‌عنوان تجربه دینی را مطرح کردند که همان کشف و شهود و دریافت شخصی است. می‌گفتند این وحی، نوعی تجربه دینی است که بر شخص حادث می‌شود و پس از مدتی از بین می‌رود. این سه نظریه در کتاب حاضر به‌اختصار همراه با دلایل و پاسخ‌ها مطرح شده‌است. به‌اعتقاد من چون نظریه اجماعی مسلمانان یک نظریه متقن و جامع بوده در این کتاب بیشتر به آن پرداخته‌ام.
وی ادامه داد: هم معارف و هم الفاظ و ساختار کلامی قرآن از خداست. خدا با بشر حرف می‌زند و می‌خواهد انسان را هدایت کند. همه این معارف و ساختار کلامی برای ما موضوعیت دارد، باید در برداشت از محضر قرآن به تمام ظرایف توجه کنیم. اندیشمندان مسلمان همیشه پایبند به همین سنت بوده‌اند.
کلانتری تصریح کرد: از ابتدا تا انتهای کتاب بنابر اختصار است. کتاب با نثر سلیس و رسا می‌تواند در رفع شبهات به‌ویژه بری نسل جوان مفید باشد. دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد و طلبه‌های سطح عالی حوزه و علاقه‌مندان علوم قرآنی، مخاطبان اصلی این کتاب هستند.
رئیس دانشگاه معارف اسلامی همچنین گفت: در کشور چون فرهنگ کتابخوانی ضعیف است، سعی مطالعه و ارزش کتاب در آن تنزل پیدا می‌کند و بسیاری از اشتباهات رخ می‌دهد چون اهل کتاب نیستیم.
وی در ادامه با اشاره به این‌که دیدگاه صدرالمتألهین درباره وحی بسیار مهم است، افزود: در دیدگاه علامه طباطبایی گوش و چشم حسی رد می‌شود، درحالی‌که صدرالمتألهین عکس آن‌را گفته است. صدرالمتألهین می‌گوید وقتی پیامبر(ص) اوج پیدا کرد، یک سلسله تصویر غیرمادی بر وجود او نقش می‌بندد و هنگامی که به حالت عادی بازگشت، چشم و گوش مادی راه افتاد. صدرالمتألهین به‌دلیل خلوص و پاکی و ارتباط با جهان معنوی، از هر حیث می‌درخشد و کارهای او امروز هم نو و قابل استفاده در فضای علمی کشور است.
تبیین چیستی، حقیقت و چگونگی وحی قرآن بر پیامبر(ص)
عبدالمجید طالب‌تاش نیز در ادامه بحث گفت: یک نظم خاص در شیوه نگارش، انسجام و دسته‌بندی مطالب در کل کتاب حاکم بوده که آن را تبدیل به یک اثر منسجم کرده‌است. هیچ اثری از آشفتگی در نوشته‌های کتاب مشاهده نمی‌شود. گویابودن نوشته‌ها درعین ایجاز و اختصار همراه با قلم شیوا و رسای نویسنده، این اثر را خواندنی کرده‌است.
وی افزود: این کتاب یک مسأله خاص و مشخص را از ابتدا تبیین و درباره آن بحث و استدلال کرده و تا پایان به آن پایبند بوده‌است. نویسنده از ابتدا روشن بیان کرده که می‌خواهد در کتابش درباره چیستی، حقیقت و چگونگی وحی قرآن بر پیامبر(ص) صحبت کند و کاملاً نیز پایبند بوده که از بحث خارج نشود. نویسنده به تمام فرضیه‌ها و نظریه‌های پیرامون وحی و چگونگی نزول آن بر پیامبر(ص)، دقت و تأمل داشته و هرجا لازم بوده به نقد نظریات پرداخته‌است. این کتاب کاملاً با آیات و روایات و با دیدگاه اجماعی علمای مسلمان همسویی دارد و مطلبی را مغایر و خلاف آیات و مغایر با اجماع علوم قرآنی مطرح نکرده‌است.
رئیس پژوهشکده قرآن و عترت، بیان کرد: نظریه پیرامون چیستی، حقیقت و چگونگی نزول وحی، پیشینه‌ای به‌درازای زمان رسول‌الله(ص) دارد. در همان زمان هم برخی از مسلمانان از پیامبر(ص) درباره چیستی و چرایی وحی سؤال می‌کردند. در طول تاریخ ظاهراً پاسخ نهایی به این پرسش داده نشده و بین علمای قرآنی در تمام دوره‌های اسلامی این سؤال مطرح شده‌است. همه علمای اسلامی اجماع دارند که تمام معارف و الفاظ قرآن توسط جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شده‌است. نویسنده این کتاب، درباره این نظریه کنکاش زیادی کرده و استدلال‌های لازم را ذکر کرده‌است. در این زمینه به آیات و روایات اهل‌بیت(ع) و استدلال‌های بیرونی و درونی استناد شده‌است.
طالب‌تاش ادامه داد: یک بحث قابل‌توجه در کتاب این است که نویسنده برای تبیین دقیق نظریه به سراغ «تفسیر القرآن» ملاصدرا رفته‌است. ملاصدرا می‌گوید انسان چگونه می‌تواند نسبت به دنیای مادی آگاهی پیدا می‌کند درصورتی‌که صورت مثالی اشیای مادی، نزد نفس شما آشکار شود. آیا لازمه آن فقط دیدن با چشم و شنیدن با گوش مادی است؟ نفس ازآن‌جاکه مسلط بر عالم ماده و ناسوت است، ممکن است از راه‌های دیگری نیز به آن‌ها دست پیدا کند.
این عضو هیئت علمی پژوهشکده قرآن و عترت، گفت: رسول خدا در یک سیر صعودی در عالم فرشتگان قرار می‌گیرد و جبرئیل الفاظ و معانی و معارف را بر قلب رسول‌الله(ص) تثبیت می‌کند و حضرت محمد(ص) وقتی به میان انسان‌ها و صحابه برمی‌گردد، آثار دریافت‌ها بر جان رسول‌الله(ص) نقش بسته بود. به‌نظرم با توجه به دیدگاه ابن‌خلدون و امام خمینی(ره)، این بحث قابل‌تأمل است. علامه طباطبائی تصریح می‌کند دریافت وحی توسط وجود مبارک پیامبر(ص) صورت گرفته و توسط حس ظاهری نبوده‌است. خیلی نمی‌توان اثبات کرد چشم و گوش در دریافت وحی دخالتی داشته باشد.
وی اظهار کرد: نویسنده تعلق‌خاطری البته از نوع منفی نیز به دیدگاه سوم داشته و بخشی از کتاب را نیز به این نظریه اختصاص داده‌است. عبدالکریم سروش معتقد است هم الفاظ و هم محتوای قرآن همگی تولید پیامبر(ص) است. گمان می‌کنم در بحث تجربه دینی، سروش تحت‌تأثیر اقبال لاهوری و علمای غربی بود. نظر سروش در دو مقطع زمانی و با دو گونه طرح مسأله در کتاب بیان شده‌است. سروش در کتاب «بسط تجربه نبوی» نزول وحی را یک کشف و شهود ربانی می‌داند که پیامبر(ص) به کشف حقایقی نائل می‌آید و آن‌ها را برای مردم بیان می‌کند. بین ایده سروش و فلسفه بعثت پیامبران تضاد وجود دارد. دیدگاه سروش با مسأله اعجاز قرآن کاملاً مغایرت دارد. اگر قرار باشد وحی تجربه شخصی پیامبر(ص) باشد، تابع شرایط زمانه می‌شود. وی همچنین مسأله رویاانگاری وحی نبوی را مطرح کرده، بر این اساس که وحی درحقیقت رؤیای پیامبر(ص) است و قرآن محصول خواب حضرت محمد(ص) است. نارسایی‌های این دیدگاه در هفت محور مورد بررسی قرار گرفته‌است.
طالب‌تاش افزود: فکر می‌کنم این کتاب نقطه شروع خوبی برای پاسخ به دیدگاه‌های سروش و تثبیت دیدگاه اجماعی عالمان مسلمان باشد.
دفعات مشاهده: 1600 بار |
دفعات چاپ: 248 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر