شمارۀ ۱۴۸ ماهنامۀ «اطلاعات حکمت و معرفت» منتشر شد نقد و بررسی پنج کتاب در حوزه پدیدارشناسی
| تاریخ ارسال: 1397/5/9 |
بهگزارش خبرگزاری مهر، شمارۀ ۱۴۸ ماهنامۀ «اطلاعات حکمت و معرفت» با موضوع «چیستی و زمینههای شکلگیری جنبش پدیدارشناسی ۲» به دبیری منیره پنجتنی در مردادماه ۹۷ منتشر شد. شمارۀ نخست این دفتر در تیرماه ۹۷ منتشر شده بود.
سخن دبیر این شماره از ماهنامه با این نکته آغاز شدهاست: «اکنون، با گذشت بیش از یک قرن از پیدایش این جبنش و نگارش آثار متعدد در این زمینه که برخیشان نیز به فارسی ترجمه شدهاست، چه نیازی هست تا دوباره پرسشِ "پدیدارشناسی چیست؟" را طرح کنیم و بخواهیم به "سرآغازها" بازگردیم؟ آیا پاسخ این پرسش برای ما واضح و روشن است یا ابهاماتی وجود دارد که وادارمان میکند بازهم به پرسشِ چیستی پدیدارشناسی بازگردیم».
در ادامه دبیر این شماره از ماهنامه، ابتدا به برخی دلایل و شواهدی که متخصصان این حوزه را ملزم به طرح دوبارۀ پرسش از چیستی پدیدارشناسی میکند، اشاره کرده و برای تأکید بیشتر بر ضرورت بازاندیشی و پرسش دوباره از چیستی پدیدارشناسی، پرسشهایی را دربارۀ این موضوع در سه مرحلۀ تاریخی طبقهبندی کردهاست که عبارتند از: ۱. پدیدارشناسی پیش از هوسرل، ۲. جنبش تاریخی پدیدارشناسی، ۳. پدیدارشناسی در دوران معاصر و در حوزههای مختلف اعم از علوم انسانی، علوم تجربی و هنر.
پنجتنی پس از طرح چندین پرسش نوشتهاست که «بنابراین اگر پدیدارشناسی چنان چندوجهیست که از معنای یک جنبش تاریخی صرف فراتر میرود و مدعی است امکان بازیابی فلسفه در دوران مدرن را در اختیار ما میگذارد، پس راهی جز شناخت دقیق با رجوع به متون اصلیاش نداریم. حتی اگر به چنین ادعایی مشکوک باشیم، نمیتوانیم نسبت به جنبشی که نهتنها بهطور مستقیم در بخش عمدهای از فلسفۀ قارهای قرن بیستم نقش پررنگی داشتهاست بلکه با تطور و تحولش در قالبِ جریانهای دیگر فلسفی مانند اگزیستانسیالیسم و هرمنوتیک به شکلهای مختلف حضور داشتهاست، بیتفاوت باشیم».
بناست هشت دفتر برای پدیدارشناسی در حکمت و معرفت منتشر شود که عبارتند از: چیستی و زمینههای شکلگیری جنبش پدیدارشناسی، پدیدارشناسی آلمانی، پدیدارشناسی فرانسوی، پدیدارشناسی هنر، پدیدارشناسی ادبیات، پدیدارشناسی اخلاق، پدیدارشناسی در حوزۀ علوم تجربی و علوم انسانی و در آخر «ما و پدیدارشناسی». شمارۀ اولِ نخستین دفتر با هفت نوشتار در تیر ماه ۱۳۹۷ منتشر شد و اکنون شمارۀ دوم دفتر اول نیز مشتمل بر هفت مقالۀ دیگر است.
نخستین نوشتار با عنوان «زمینههای شکلگیری پدیدارشناسی از دکارت تا هوسرل» گفتوگویی است که دبیر دفتر ماه با پرویز ضیاء شهابی انجام دادهاست و هدفش بررسی مؤلفههاییست که از اندیشۀ فیلسوفان پیش از هوسرل، از دکارت تا هیوم در بنیادهای اصلی جنبش پدیدارشناسی رسوخ کردهاست.
دومین نوشتار با عنوان «دکارت و سنت پدیدارشناسی» مقالهای بهقلم وین ام. مارتین و با ترجمۀ مرتضی نوری است. این مقاله به نسبت بین جنبش پدیدارشناسی با فلسفۀ دکارت میپردازد. مارتین میکوشد مؤلفههایی را که بهاشکال مختلف از فلسفۀ دکارت به پدیدارشناسی بهویژه پدیدارشناسی هوسرل و هایدگر وارد شدهاند، شرح دهد. هرچند او فقط به این تأثیرپذیریها مانند توجه به بحران علم و چارهجویی برای رفع آن با رویآوردن به فلسفه، اکتفا نمیکند و بر این نظر است که هوسرل در چند مؤلفۀ اساسی مانند کشف جهانِ آگاهی و ویژگی رویآورندگی از اندیشۀ دکارتی فاصله گرفتهاست. مؤلف بر این نظر است که فلسفۀ هایدگر هم بهخاطرِ بنیاننهادنِ هستیشناسی بر تحلیلِ اگزیستانسیالِ انسان، خاستگاهش به تحلیلهای دکارتی و پرسش از چیستیِ انسان باز میگردد.
مقالۀ سوم با عنوان «جنبۀ لایبنیتسی پدیدارشناسی هوسرلی» بهقلم الکساندرو جیوکولسکو است که محمد شامخی به فارسی ترجمه کردهاست. مؤلف در این مقاله میکوشد نشان دهد که فلسفۀ لایبنیتس و هوسرل ذیل گونۀ یگانهای از فلسفه جای میگیرند و برای اینکار بخشهای نظام فلسفی آنها را در چند عنوان با هم مقایسه میکند که عبارتند از ۱. تئودیسۀ لایبنیتسی و انتودیسۀ هوسرلی، ۲. حضور التقاطیگری، ۳. جستجوی حقیقت تام و تمام، ۴. نگاه غایتشناسانه در مونادولوژی و پدیدارشناسی.
ریچارد ت. مورفی در چهارمین مقاله با عنوان «پدیدارشناسی و تجربهگرایی بریتانیایی» و با ترجمۀ علیرضا حسنپور، تأثیرپذیری پدیدارشناسی هوسرل را از آرای سه تجربهگرای کلاسیک بریتانیایی ـ لاک، بارکلی و هیوم ـ نشان میدهد و همچنین برخی انتقادات هوسرل را به آنها را بررسی میکند. بهعنوان نمونه مؤلف نشان میدهد که هوسرل بیش از همۀ تجربهگرایان از هیوم در مفاهیمی مانند تحلیلهای حلولی، دروننگرانه و روانشناختی، در پیریزی پدیدارشناسی استعلایی متأثر بودهاست.
مقالۀ پنجم با عنوان «فیشته و پدیدارشناسی» اثر تام راکمور با ترجمۀ مسعود حسینی زمینههای شکلگیری پدیدارشناسی هوسرلی را در ایدئالیسم فیشته بررسی میکند. راکمور با این پرسش که «مؤلفۀ پدیدارشناسانۀ اندیشۀ فیشته چیست؟» آغاز میکند و هدف مقالهاش را درک «ایدئالیسم» و «پدیدارشناسی» و تعیین نسبت و رابطۀ اندیشۀ فیشته با پدیدارشناسی میداند. او بر این نظر است که سه دیدگاه عمده فیشته درباره شیء فینفسه، سرشت سوژه و تاریخ، زمینهساز شکلگیری مفهوم جدید پدیدارشناسی هوسرلی بودهاند.
مقالۀ ششم با عنوان «روش پدیدارشناسیِ هگل» بهقلم محمدمهدی اردبیلی است که به طرح مسئلۀ امکان احیای پدیدارشناسی هگلی در مقام روش میپردازد. پرسش اردبیلی در این مقاله این است که «آیا میتوان در فلسفۀ هگل، از پدیدارشناسی در مقام یک روش سخن گفت؟» او پس از بررسی ریشههای تاریخی و لغتشناختی این اصطلاح پیش از هگل، با تکیه بر نقلقولهای مختصر خود او دربارۀ روش «پدیدارشناسی»، در کتاب «پدیدارشناسی روح»، به تحلیل مقصود هگل از معنای این واژه پرداختهاست. پرسش پایانی مؤلف این است که «آیا اصلاً ممکن است پدیدارشناسی هگل را در مقام روشی مطرود و رهاشده، بهمنزلۀ راهکاری هم برای برونرفت از انسداد خود فلسفۀ هگل، و هم برای مواجهه با جریانات ضدهگلی احیا کرد؟».
هفتمین و آخرین مقاله با عنوان «درنگی بر قطعاتی از پدیدارشناسی روح هگل در مناسبت فلسفه و دانش» بهقلم میثم سفیدخوش است. مؤلف در این مقاله میکوشد براساس جملاتی از پیشگفتار کتاب پدیدارشناسی روح و بخش «دانستنِ مطلق» آن بهمناسبتِ دانش پدیدارشناسیِ هگلی و دانش بهطورکلی بپردازد.
دبیر دفتر ماه دربارۀ دو مقالۀ آخر بر این نظر است که آنها «به یکی از دغدغههای این دفترها دربارۀ معنای "پدیدارشناسی" در فلسفۀ هگل مربوطاند و ما را یاری میکنند با آشنایی دقیقتر با این مفهوم نزد هگل، نسبتش را با جنبش تاریخی پدیدارشناسی بررسی کنیم».
بخش دوم ماهنامه با عنوان «ادب و هنر» مشتمل بر دو مقاله است، نخستین مقاله با عنوان «داوری زیباییشناسانه» بهقلم تد کوهن است که انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کردهاست. دومین مقاله با عنوان «سیمرغ حقیقت: تفسیر پراگماتیستی از داستان سیمرغ عطار» را محمد اصغری نگاشتهاست.
بخش سوم ماهنامه با عنوان «اندیشه و نظر» از چهار مقالۀ دیگر تشکیل شدهاست. نخستین مقاله با عنوان «رابطه فلسفه و فرهنگ» گفتوگویی با احمد احمدی است که نسرین دمیرچی انجام دادهاست. سه مقالۀ دیگر بهترتیب عبارتند از: «چارچوبی برای مطالعه ایدههای فمینیستی» بهقلم محمدمسعود سعیدی، «فعل الهی، تجلی و تبیین علمی» اثر نانسی مورفی و با ترجمه علیرضا رضایت، و درنهایت «سمنتیک توحید الهی بهترتیب نزول آیات» که سیدسلمان صفوی نگاشتهاست.
بخش چهارم نشریه «کتاب» است. نخستین نوشتار با عنوان «نوادر لبخند» بهقلم سید مسعود رضوی است. سپس منیره پنجتنی، دبیر بخش کتاب مقالهای با عنوان «درآمدی بر پدیدارشناسی» نگاشته و پنج عنوان کتاب را نقد و بررسی کردهاست که عبارتند از: «جنبش پدیدارشناسی: درآمدی تاریخی» (مینوی خرد)، «مدخل پدیدارشناسی دانشنامۀ استنفورد» (ققنوس)، «درآمدی بر پدیدارشناسی» (گام نو)، «پدیدارشناسی چیست؟» (سمت) و «درآمدی پدیدارشناسانه به فلسفۀ دکارت» (هرمس).
بخش پنجم ماهنامه با عنوان «گزارش» به دبیری منوچهر دینپرست، به گزارش برخی از مهمترین وقایع حوزۀ اندیشه در یک ماه اخیر اختصاص دارد.
شمارۀ ۱۴۵ ماهنامۀ «اطلاعات حکمت و معرفت» در مردادماه ۱۳۹۷ با مدیرمسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای ۱۰۰۰۰ تومان در اختیار علاقهمندان قرار گرفت.