روایاتی از تهران قدیم، داریوش شهبازی، تهران، سایه‌بان هنر، ‏‫۱۳۹۶، ‏‫۲ ج، قیمت دوره: 52000 تومان، شابک: ج 1: 2ـ53ـ7135ـ600ـ978؛ ج 2: 9ـ54ـ7135ـ600ـ978.

به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «روایاتی از تهران قدیم» عصر سه‌شنبه 13 شهریور 1397 با حضور داریوش شهبازی، غلامحسین تکمیل‌همایون، صادق رحمت سمیعی، منیر دارایی و علاقه‌مندان تهران‌پژوهی و تهران‌شناسی در نگارخانه تهران اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران برگزار شد.
صادق سمیعی، مدیر انتشارات کتابسرا از ناشران آثار شهبازی درباره چهار کتاب منتشرشده از او درباره تهران گفت: ما طی این مدت ٤٠٠ عنوان کتاب منتشر کردیم و چهار عنوان کتاب هم از شهبازی به چاپ رسیده که نخستین جلد آن در سال ٩٢ و مجلدات سوم و چهارم در سال 95 منتشر شده‌است.
وی ادامه داد: شهبازی در این مجلدات اطلاعات بی‌نظیری را ارائه می‌کند که شامل اماکن، اشخاص، واژگان، مشاغل و مراسم موجود در تهران است. در جلد سوم کتاب به محله آب منگل اشاره شده که این نام به چه دلیل است. همان‌طورکه می‌دانید یکی دیگر از محلات آب منگل در ولی‌عصر است. شهبازی همچنین در جلد سوم این کتاب‌ها به رستوران‌های تهران اشاره می‌کند که اغلب فقط غذاهایی مانند دیزی، سیرابی و... سرو می‌کردند و از یکی از معروف‌ترین رستوران‌های تهران نام می‌برد.
مدیر انتشارات کتابسرا با اشاره به اطلاعاتی که توسط شهبازی درباره محله‌ لوطی‌ها در این آثار ارائه می‌شود، افزود: محله لوطی صالح یکی از این محلات است که درباره آن سخن گفته شده‌است. همچنین در این کتاب‌ها درباره اشخاصی مانند تاگور صحبت شده او اولین آسیایی بود که جایزه نوبل می‌برد و از علاقه‌مندان به ایران بوده‌است. علی دهباشی هم یادنامه‌ای درباره تاگور منتشر کرده‌است.
سمیعی گفت: قمرالملوک وزیری نیز یکی از اشخاصی است که در این آثار درباره آن سخن گفته شده‌است. اولین شخص ایرانی که صفحات موسیقی را در ایران ضبط می‌کند با صدای قمرالملوک است. شهبازی همچنین به میرزاده عشقی به صورت مفصل می‌پردازد. او تنها به سرودن شعر قناعت نکرد و با مقالات تندی که نوشت عرصه را برای وثوق‌الدوله تنگ کرد تا به زندان افتاد.
به‌گفته وی، با نسل‌های نو، کلمات جدیدی هم ظهور می‌یابند و یکی از کارکردهای آثار شهبازی پرداختن به واژه‌های مطرود در گذشته است. به‌طور مثال در گذشته «لانتوری» به آدم‌های بی‌سروپا می‌گفتند که اکنون دیگر استفاده نمی‌شود. همچنین واژه «پاپتی» یکی دیگر از لغاتی است که در جلد سوم درباره آن صحبت می‌شود. «آسپیران» نیز از دیگر لغاتی است که در گذشته به‌کار می‌رفته و به آموزشگاهی گفته می‌شده که در آن صاحب‌منصبان بالاتر از آژان‌ها آموزش می‌دیدند اما این واژه امروز استفاده نمی‌شود.
سمیعی همچنین به برخی اطلاعات دیگر که درباره موسیقی در این آثار ارائه می‌شود اشاره کرد و گفت: تاریخچه اولین پیانو که وارد تهران شد در این کتاب‌ها بیان شده‌است. نخستین پیانو هدیه‌ای بود که ناپلئون به فتحعلی‌شاه داد و این ساز دهه‌های متمادی در دربار کالایی بی‌مصرف بود چون کسی مهارت زدن نداشت تا این‌که این پیانو در سال ١٣١٤ در منزل عزالدوله مشاهده می‌شود.
به‌گفته مدیر انتشارات کتابسرا، از دیگر اطلاعات جالب‌توجه در گذشته قهوه قجری است که بسیار روایت‌های آن مشهور بوده‌است. وقتی بین ایران و سایر کشورها رفت‌وآمدهایی به‌وجود آمد دربار دیگر نمی‌توانست به‌راحتی دشمنانش را بکشد. به همین دلیل در قهوه‌ آن‌ها آرسنیک می‌ریخت چون با تحولات اروپا دیگر کشتار علنی برای شاه مشکل ایجاد می‌کرد! پس شیوه‌ای پنهانی شکل گرفت.
داریوش شهبازی نیز در بخش دیگری از این مراسم با بیان این‌که تمام علوم باید محصولش به زندگی ما نتیجه بدهد بیان کرد: تاریخ هم یکی از شاخه‌های علم است که باید این کارکرد را داشته باشد و من تاریخ تهران را در این میان برگزیدم. شهرهای شلوغ مشکلات زیادی دارند و تهران شاید در دنیا از مشکل دارترین شهرها باشد.
وی با اشاره به این‌که حربه اهل قلم فرهنگ و اندیشه است، ادامه داد: در طول تاریخ کشور فرهنگ بر شمشیر غلبه داشته‌است و ما همواره فرهنگ غنی داشته‌ایم. در دهه ٧٠ استعمار به شکل گذشته از میان رفت و استعمار جدید از فرهنگ استفاده کرد. شما اگر در دنیا بخواهید نامی ایرانی را ذکر کنید که دیگران بشناسند کوروش است. او اگر اهمیت دارد به‌خاطر اندیشه فرازمینی اوست که منشور سازمان ملل را شکل داد.
شهبازی ادامه داد: جفرسون افتخار می‌کند که کتاب زندگی‌نامه کوروش را خوانده‌است چرا؟ چون کوروش فرهنگ را عرضه کرده نه شمشیر! جالب است که ایرانی‌ها از حسنین هیکل می‌پرسند چرا زبان شما از دست رفت؟ می‌گوید چون ما مانند شما فردوسی نداشتیم! هگل هم می‌گوید معنا توسط ایرانیان باستان وارد فلسفه شده‌است بنابراین این فرهنگ ماست. اگر به دارایی خود توجه کنیم می‌توانیم بسیاری از مشکلات را حل کنیم.
وی افزود: در ٥٠٠ سال اخیر حربه ما همواره فرهنگ بوده. در دوره قاجار که جمعیت ایران ١٠میلیون نفر بود و کشورهای چون هند ٥٠٠میلیون نفر همواره ایران در جنگ‌ها باقی ماند. چون ایران نمی‌توانست با کشورهای دیگر با شمشیر مواجه شود با فرهنگش مواجه‌ شد. بنابراین شمشیر هم باید به خدمت اندیشه بیاید. نادر وقتی به خوارزم حمله کرد، سرباز خواست! چون اندیشه‌ای در کنار قدرت نادر نبوده‌است. پس زمانی قدرت شمشیر به‌درد می‌خورد که در خدمت اندیشه باشد.
شهبازی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این‌که در تهران روابط انسانی فدای اختراعات صنعتی شده‌است، گفت: رفتار مردم را در مترو و بازار مشاهده کنید که چگونه حقوق افراد ناتوان در آن پایمال می‌شود! ما اگرچه خود را اشرف مخلوقات می‌دانیم اما متأسفانه در تهران دخترها و پسرها را رها کردیم بدون این‌که به مشکلات و معضلاتشان فکر کنیم. این‌ها برخلاف فرهنگ قدیمی ماست. شما در تخت‌جمشید ستون‌هایی را می‌بینید که ٢٠ متر ارتفاع دارد اکنون مهندسان ما با ساخت این کار مشکل دارند اما ما در گذشته این دانش را داشتیم.
وی ادامه داد: در کتاب جدیدِ من به قنات‌های تهران اشاره شده و این‌که چه تکنولوژی‌هایی وجود داشته که هماهنگ با محیط زیست بوده‌است. در دوره هخامنشی دستور داده شده این علم را بیاموزند اما ما اکنون آشنایی با فرهنگ قدیم نداریم و آن را زیر پا گذاشتیم و تعدی به نسل آینده کردیم به همین دلیل فاجعه زیست محیطی در راه است. بحران کم‌آبی مشکلات زیادی برای ما دارد. ما نباید به ذخیره‌های آبی دست می‌زدیم و فکر دیگری می‌کردیم! پس باید از این کتاب‌ها برای زندگی خود استفاده کنیم. مردم باید مشارکت کنند و شهر را از دست دولت بگیرند.
وی در پایان سخنانش با اشاره به پیاده‌راه‌هایی که در تهران ساخته شده گفت: باید خیابان‌هایی که این ظرفیت را دارند پیاده‌راه کنیم چون پیاده‌راه تسلط ماشین را قطع می‌کند و روابط انسانی بیشتر می‌شود.
تکمیل همایون در این نشست توضیحاتی را درباره روند شکل‌گیری گروه تهران‌پژوهی ارائه کرد و گفت: ما ٢٠ سال پیش روی تهران کار کردیم و در آن دوره هم ٣٥ شماره مجله چاپ شد. اما پس از مدتی این روند متوقف شد تا این‌که این واحد راه‌اندازی شد و کتاب، سند و مقالات مرتبط در این‌باره گردآوری شدند.
وی با بیان این‌که در این مرکز حدود 600 عنوان کتاب درباره تهران وجود دارد گفت: این‌جا تنها مرکزی است که تخصصی درباره تهران است و جالب است بدانید که ما چقدر کتاب درباره تهران به زبان‌های دیگر داریم. ١٠٠ کتاب به زبان‌های مختلف درباره تهران گردآوری کردیم که من دو کتاب به آلمانی را ترجمه کردم. همچنین هزار پایان‌نامه درباره تهران داریم. به همین دلیل خواستیم موزه و مرکز تهران‌پژوهی تأسیس کنیم که تاکنون محقق نشده‌است و همچنین ٦٠ فیلم و هزاران عکس درباره تهران داریم.
تکمیل‌همایون با بیان این‌که اغلب کتاب‌ها به مسائل فیزیکی تهران پرداخته نه مسائل فرهنگی آن عنوان کرد: اغلب کتاب‌ها محتوای شبیه هم دارد و روی حوزه‌های مغفول کار نشده‌است. با مراجعه به این مرکز می‌شود روی جزییات کار کرد. به‌طور مثال سینماهای تهران یا قومیت‌ها در تهران موضوعات جدیدی برای تحقیق هستند این در حالی است که درباره تاریخ تهران کلی کتاب داریم.
وی ادامه داد: ما فقط یک‌صد جلد کتاب مصور درباره تهران داریم که متأسفانه اغلب بی‌نظم است. اما آثار منظم هم داریم. همچنین برخی اشتباهات در آثار تکرار می‌شود. به‌طور مثال غلط مرسومی که درباره دروازه قزوین وجود دارد در کتاب‌ها تکرار شده درحالی‌که آن‌جا دروازه تهران است!
وی با اشاره به این‌که قدیمی‌ترین سند درباره تهران مربوط به 1200 سال پیش است افزود: البته ما به هر فردی که سند قدیمی‌تری درباره تهران داشته باشد 10میلیون تومان چک می‌دهیم!
تکمیل‌همایون با بیان این‌که اغلب کتاب‌های تهران‌پژوهی روش تحقیق ندارد گفت: این در حالی است که محقق تاریخی باید دقیق باشد چون اسناد زیاد است ولی ما باید انتخاب کنیم. بنابراین باید به پیشینه تحقیق و اسناد درجه یک در نگارش کتاب توجه کرد چون، برخی کتاب‌ها ارجاعات دست‌چندم دارد که معتبر نیست. برخی کتاب‌ها هم ویراستاری ندارد!
وی در بخش دیگری از این نشست ایراداتی را به مجموعه چهارجلدی شهبازی درباره تهران وارد کرد و گفت: در جلد سوم کتاب چندجا منبع ذکر نشده‌است درحالی‌که شما باید منابعی که استفاده کردید در پایان کتاب به‌صورت کامل ذکر کنید. همچنین باید از آوردن لقب برای اشخاص خودداری کرد! با این وجود نویسنده مطالب بسیار خوبی آورده اما مطالب غیرمرتبط هم در کتاب آورده شده که باید حذف شود. همچنین روی جلد کتاب از نقشه شاه طهماسب استفاده شده که بهتر بود صورت نگیرد.