فرهنگ شهرت، تألیف الیس کشمور، ترجمه احسان شاهقاسمی، ویراستاران: عبدالله بیچرانلو و سیما اکبری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1396، 424 ص، 21000 تومان، شابک: 3ـ000ـ452ـ600ـ978
به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «فرهنگ شهرت» دوم بهمن 1396 با حضور سیدحسین نبوی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، سیدمحمدمهدی خویی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به‌همراه محمد سروی‌زرگر، مترجم کتاب در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
سیدحسین نبوی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، به اهمیت کتاب «فرهنگ شهرت» پرداخت و گفت: این کتاب به‌خوبی سازوکار فرهنگی‌ای که تلاش می‌کند سلبریتی‌ها به وجود بیایند، توضیح می‌دهد و به‌طور موثق و مستند نشان می‌دهد که این فرهنگ چگونه شکل گرفته‌است. درواقع با نگاهی تبارشناختی و تاریخی به موضوع سلبریتی‌ها می‌پردازد و نشان می‌دهد که افراد جامعه چگونه در مواجهه با رسانه‌ها همچون طعمه مورد بهره‌برداری رسانه‌ها قرار می‌گیرند تا این رسانه‌ها استفاده سیاسی و اقتصادی خود را ببرند.
وی به استدلال‌ها و تحلیل‌های خوب این کتاب اشاره کرد و گفت: نویسنده به مفاهیم اصلی جامعه‌شناسی اشاره‌هایی دارد اما به‌طور عمیق به این مفاهیم نمی‌پردازد و به‌صورت گذرا آن‌ها را بیان می‌کند.
این استاد جامعه‌شناس افزود: به‌نظر من جای دیدگاه‌های بوردیو و مفهوم تمایز او در این کتاب خالی است. نویسنده، تحلیل روان‌کاوانه نیز ندارد و از مفاهیم مطالعات فرهنگی نیز استفاده‌ای نکرده‌است. اما دانستن مطالب این کتاب درهرحال برای ما که در یک جامعه رسانه‌زده زندگی می‌کنیم، مفید است. نویسنده این کتاب به سلبریتی‌ها اعم از هنرپیشه‌ها، خواننده‌ها، مجریان تلویزیون و کسانی که در رسانه‌ها حضور دارند و نوعی اجرا (performance) را در هنر تجربه کرده‌اند، پرداخته‌است. به‌تعبیر الیس کشمور، نویسنده این کتاب، سلبریتی‌ها ضابطه‌های اجرا را زیرپا می‌گذارند تا مشهور شوند. آن‌ها ضوابط اجرا را رعایت نمی‌کنند و دائماً این کار را می‌کنند تا فراموش نشوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در ادامه نقد کتاب «فرهنگ شهرت» افزود: در این کتاب به رابطه میان فرهنگ و شهرت و کار سلبریتی‌ها و کمال‌خواهی و بروز کمال‌خواهی در لایه‌هایی از جامعه پرداخته نشده‌است. در این کتاب درباره شبکه‌های اجتماعی نیز احتمالاً با توجه به زمان نگارش کتاب، 2006، بحثی نشده‌است. درحالی‌که فرایند پدیدارشدن سلبریتی‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی است. به‌زعم نویسنده، سلبریتی‌ها هیچ هنری ندارند اما همیشه در سرانه‌ها حضور دارند، رؤیت‌پذیرند و همیشه در دید هستند.
نبوی به وضعیت جامعه رسانه‌زده ایران اشاره کرد و گفت: در آینده رسانه‌های بیشتری در مقام مقاومت در برابر رسانه مسلط، شکل خواهند گرفت و توسعه خواهند یافت و هر رسانه سلبریتی‌هایی را ایجاد خواهد کرد که این می‌تواند برای جامعه ما آسیب باشد. بنابراین ضروری است تا با نگاه سیاست‌گذاری فرهنگی، فرایندهایی را که سلبریتی‌ها در ایران شکل خواهند داد، بررسی و پژوهش شود. ما در آینده بدون تردید با معضل سلبریتی‌ها بیشتر مواجه خواهیم شد؛ سلبریتی‌هایی که یاد می‌گیرند که اخلاق را زیر پا بگذارند. جریان‌های فکری جامعه نیز تحت‌الشعاع سلبریتی‌های غیرفرهنگی واقع خواهد شد.
چرا رسوایی سلبریتی‌ها برای مخاطبان جذاب است؟
در ادامه این نشست، سیدمحمدمهدی خویی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، نیز به بررسی این کتاب و موضوع آن پرداخت و گفت: نگارش کتاب «فرهنگ شهرت» بسان کتاب‌های آکادمیک نیست که ارجاعات زیادی داشته باشد. بنابراین گویی این کتاب بیشتر برای مخاطب عام نوشته شده‌است و البته کتاب مقدماتی خوبی برای مطالعه بیشتر سلبریتی‌هاست. ساختار فکری کتاب نیز ساده و عمومی است.
این استاد جامعه‌شناسی به موضوع رسوایی سلبریتی‌ها اشاره کرد و با طرح این پرسش که چرا رسوایی سلبریتی‌ها برای مخاطبان جذاب است؟ گفت: جذابیت آن‌ها در این است که افراد می‌توانند رسوایی درونی خود را روی این موضوع تطبیق دهند و درباره آن حرف بزنند.
خویی در ادامه به موضوع سلبریتی‌ها و سیاست پرداخت و افزود: در مواجهه سلبریتی‌ها با سیاست باید به سه مقوله اصلی اشاره کرد. یکی این‌که سلبریتی‌ها در عرصه سیاست جایگزینی برای گروه‌های مرجع هستند. جایگزینی برای کسانی که به آن‌ها رجوع می‌شود و شیوه زندگی را مشخص می‌کنند. دیگر آن‌که سلبریتی‌ها و مشاهیر مخدرهایی برای توده‌ها هستند و آخر آن‌که سلبریتی‌ها و مشاهیر حاملان ایدئولوژی حاکم و گفتمان غالب هستند.
وی افزود: این سه مقوله در کتاب «فرهنگ شهرت» و در جامعه غربی به آن‌ها پراخته شده‌است. نویسنده این کتاب تأکید می‌کند که سلبریتی‌ها افرادی هستند برای خرید. نظام حاکم سازوکار را به‌گونه‌ای طراحی می‌کند که ما این سلبریتی‌ها را می‌خریم، طلب می‌کنیم و منش آن‌ها را می‌پذیریم. مشاهیر درواقع بسان کالایی هستند که ما خریداری می‌کنیم.
وی در ادامه به موضوع سلبریتی‌ها و حضور آن‌ها در نظام نئولیبرال پرداخت و گفت: شاخصه نظام نئولیبرال این است که توجهی به ساختارها نمی‌کند و توصیه می‌کند که ساختارها را رها کن؛ مشاهیر و سلبریتی‌ها در چنین نظامی، به‌عنوان اسطوره‌های موفقیت و رهایی نمایش داده می‌شوند.
خویی به سلبریتی‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: آن‌ها تأکید دارند که توضیح دهند که از فقر و نداری و اصطلاحاً از کف شروع کرده‌اند و با بازاندیشی در ذهن و اندیشه و فعالیت خود، راه و مسیر خود را پیدا کرده‌اند.
وی برنامه ماه عسل تلویزیون را نمونه بارز سلبریتی‌پروری در ایران دانست و افزود: سازوکار این برنامه به‌گونه‌ای است که پرورش‌دهنده سلبریتی در ایران است و همذات‌پنداری با سلبریتی‌ها را ترویج می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: در برنامه‌هایی مانند ماه عسل این ایده ترویج می‌شود که فرد موفق، عینیت زندگی را که ناملایمات می‌آورد، رها کرده و در ساحت‌های دیگری مسائل خود را حل کرده است.
وی سلبریتی‌ها را سوژه‌های گفتمان حاکم دانست که افراد متقاعد می‌شوند به سمت آن‌ها بروند و به باور برسند که اگر به خود بپردازند می‌توانند رهایی یابند. در این میان امر سیاسی مغفول می‌ماند و به آن پرداخته نمی‌شود.
سلبریتی‌ها پدیده جدیدی هستند
احسان شاهقاسمی توضیحاتی درباره کتاب ارائه کرد و گفت: سلبریتی‌ها پدیده جدیدی هستند و با رسانه‌ها مطرح شده‌اند. به‌عبارت دیگر، پدیده سلبریتی در هر زمانی که باشد با رسانه ربط دارد و درواقع از راه رسانه است که سلبریتی‌ها به خانه‌ها راه پیدا می‌کنند. آن‌ها فردگرایی را ترویج می‌کنند و به مصرف‌گرایی دامن می‌زنند. سلبریتی‌ها شهرت را جعل می‌کنند و با سرمایه‌گذاری برجسته می‌شوند. آن‌ها قدرتمند هستند و زور دارند.
این استاد ارتباطات به نقش مهم سلبریتی‌ها در سیاست نیز اشاره کرد و افزود: سلبریتی‌ها در همه جای دنیا در عرصه سیاست هم حضور فعال دارند. حتی در ایران نیز که سلبریتی‌ها نمی‌توانند قدرت بگیرند، سیاست‌مداران برای جمع‌کردن رأی، سراغ آن‌ها می‌روند چون استدلال آن‌ها این است که مردم به حرف سلبریتی‌ها بیشتر گوش می‌کنند.
شاهقاسمی در ادامه با اشاره به ویژگی سلبریتی‌ها گفت: هزینه زندگی سلبریتی‌ها بالاست و فناوری وب 2 منجر به افزایش قدرت سلبریتی‌ها شده‌است. از سوی دیگر سلبریتی‌ها کم‌سوادند و در برخی موارد حتی بی‌سوادند. فریب‌کاری و بازی‌کردن نقش آدم‌های بزرگ نیز از دیگر ویژگی‌های سلبریتی‌هاست. آن‌ها از رسوایی نان می‌خورند و حتی از طریق فاش‌کردن رسوایی اخلاقی خود، درپی افزایش محبوبیت و قدرت خود هستند. برخی سلبریتی‌ها حتی از طریق ایجاد رسوایی مصنوعی به‌دنبال کسب قدرت بیشتر هستند. آن‌ها اختصاصاً به فکر خود هستند تا مشهورتر شوند تا بتوانند پول بیشتر و درآمد بالاتری کسب کنند.
مترجم کتاب «فرهنگ شهرت»، با اشاره به این‌که فرهنگ شهرت در آینده در جهان و البته در ایران قدرت‌مندتر خواهد شد، عنوان کرد: باید پژوهش‌های انتقادی را در این زمینه تقویت کنیم.
نشانی مطلب در وبگاه فصلنامه نقد کتاب: http://faslnameh.org/find-1.40.231.fa.html برگشت به اصل مطلب
