به‌گزارش خبرنگار مهر، نشست بررسی کارنامه علمی مرحوم محمدامین قانعی‌راد روز دوشنبه 19 تیر 1397 در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور دوستان، آشنایان و استادان این مرحوم برگزار شد. در این مراسم هر سخنران درباره یک اثر مرحوم قانعی‌راد سخنرانی کرد.
در ابتدای مراسم نعمت‌الله فاضلی درخصوص کتاب «جامعه‌شناسی کنش‌گران علمی در ایران» سخنرانی خود را ارائه داد و گفت: این کتاب را مرحوم قانعی‌راد به‌همراه فرهاد خسروخاور نوشته و این اثر نوعی پژوهش میدانی مردم‌نگارانه و به‌نوعی مردم‌شناسی علم است. بزرگ‌ترین برنامه‌های قانعی‌راد حول توسعه علمی در ایران است و کارهای علمی ایشان به بحث توسعه علمی اختصاص دارد.
وی افزود: کتاب «جامعه‌شناسی کنش‌گران علمی در ایران» را باید در بافت مسئله علم و توسعه علم ایشان فهمید. قانعی‌راد علم را در راستای مسئله ایران می‌فهمید و توسعه علمی را در گرو توسعه علوم انسانی و اجتماعی می‌دانست. قانعی‌راد مطالعات تجربی را با مطالعات تئوریک ترکیب می‌کرد و تمام کارهای جدی ایشان در حوزه توسعه علمی مطالعه‌ای، تجربی و میدانی است. او بر نقش ارزش‌ها و عاملیت تأکید دارد و ساختارها را ملاحظه می‌کند.
فاضلی اضافه کرد: قانعی‌راد نوعی بینش اعتقادی داشت که با آن جامعه را نقد و تحلیل می‌کرد که دولت و سازمان باید چگونه در راه توسعه علمی حرکت کنند. کتاب «جامعه‌شناسی کنش‌گران علمی در ایران» مجموعه گفت‌وگوهای عمیق قانعی‌راد با ۶۹ نفر از فیزیک‌دانان و شیمی‌دانان است. قانعی‌راد در این اثر خواسته ببیند که چگونه در حوزه علوم پایه، اجتماع علمی صورت گرفته‌است. در این کتاب درباره دیدگاه‌های پژوهش‌گران درباره اجتماع علمی و نقش دولت در توسعه علمی بحث می‌شود. قلم خلاقه او موجب شده که بحث‌ها به بت روش واگذار نشود.
دانشیار پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات ‌فرهنگی در پایان خاطرنشان کرد: البته انتقاداتی هم به این کتاب است مثل این‌که ارزیابی انتقادی از دانشمندانی که با آن‌ها گفت‌وگو شده ارائه نمی‌شود و توضیح داده نشده که داده‌های این تحقیق با داده‌های تحقیق‌های دیگر چه تفاوت‌هایی دارند.
آیت‌الله میرزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سخنران دیگر این مراسم بود که درباره طرح پژوهشی «انجمن‌های علمی و اخلاق حرفه‌ای علم در ایران» که به‌همت وی، مرحوم قانعی‌راد و معصومه قاراخانی تهیه شده و قرار است به‌زودی منتشر شود سخنرانی کرد.
وی افزود: دلیل اصلی این‌که ما سراغ این طرح پژوهشی رفتیم این بود که از دانشگاه‌ها ناامید شدیم و فکر کردیم باید به سمت فضای مدنی برویم. ضمن این‌که معتقد هستیم انجمن‌های علمی نماینده هر علم هستند و یک گروه مرجع تلقی می‌شوند.
آیت‌الله میرزایی یادآور شد: در این پژوهش سراغ این موضوع رفتیم که ببینیم آیا انجمن‌های علمی تعریفی از اخلاق علم دارند یا خیر؟ نکته مهم این‌که از میان ۳۰۰ انجمن علمی که در کشور وجود دارد ۱۵۰ انجمن در حوزه علوم انسانی است ولی مشارکت علمی در آن‌ها بسیار پایین است. این نشان می‌دهد که حساسیت به علم زیاد است ولی فعالیتی در آن صورت نمی گیرد.
مصطفی مهرآیین، عضو مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که آیا قانعی‌راد می‌تواند در تاریخ اندیشه ما ماندگار شود؟ وی سپس ادامه داد: پاسخ من به این سؤال یک بله محکم ولی مشروط است. درباره مرحوم قانعی‌راد از جنبه‌های مختلفی می‌توان بحث کرد. اگر بخواهیم او را یک متفکر بنامیم بنده معتقدم که نه ایشان و نه هیچ‌کدام از استادان در کشور ما متفکر نیستند چون همه ما گرفتار سامانه ارتقا هستیم و این سیستم ما را نابود کرده‌است و نمی‌گذارد که ما با یکدیگر دوست باشیم. در فضای علمی ما تقریباً دوستی بین استادان تقریباً غیرممکن است و ممکن است بنده یک استاد را نقد کنم ولی بعدش باید قید دوستی با آن استاد را بزنم چون انگار قرار است ما همیشه ستایش‌گر دروغین هم باشیم. اما از جنبه دیگر می‌توانم قانعی‌راد را با وبر مقایسه کنم چون هر دوی آن‌ها از باب نسبت علم و سیاست به هم نزدیک هستند.
وی افزود: جنبه دیگری که متأسفانه به آن کمتر پرداخته شده‌است، تجربه ایشان از بیماری بود؛ چون پس از ابتلای ایشان به بیماری، چیزهایی بر این مرحوم عارض شد. بنابراین در باب تجربه مرگ مرحوم قانعی‌راد می‌توان صحبت کرد اما من قصد دارم درخصوص نظریات مرحوم قانعی‌راد با فیلسوفی به‌نام‌ هانا آرنت بحث کنم. به‌گفته هانا آرنت در حکومت‌های توتالیتر هدف این است که بگوییم انسان اساساً موجود زائدی است و این همان چیزی است که قانعی‌راد با آن می‌جنگد. بحث هانا آرنت هم بحث درخصوص فضای عمومی و توتالیتاریسم است. به‌عقیده او انسان‌ها یا زحمت می‌کشند یا کار می‌کنند و یا عمل می‌کنند. زحمت‌کشیدن در پیوند با بقای ماست، کارکردن آغاز جهان‌سازی و ستایش‌گر ابزاری ماست اما عمل‌کردن یعنی این‌که آدم‌ها قصه خود را بگویند.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: هانا آرنت ستایش‌گر عمل بود و معتقد بود جامعه‌ای که در آن قصه و عمل مرده باشد یک جامعه مرده است. فضای عمومی با سخن‌گفتن و سخنرانی زنده نمی‌شود بلکه مسائل باید مورد گفت‌وگوی آن قرار بگیرند.
سیدمحمدرضا بهشتی از دیگر استادان حاضر در جلسه بود. وی گفت: مرحوم قانعی‌راد در کارش بسیار جدی بود و به کاری که می‌کرد اعتقاد داشت. او یک آکادمیسین صِرف نبود بلکه یک فرد دغدغه‌مند بود. او اعتقاد داشت که ما دچار ضعف بنیه نظری هستیم و یکی از بحث‌های من و ایشان این بود بود که تا چه اندازه در داخل رشته‌ها ما بنیه نظری داریم. مرحوم قانعی‌راد معتقد بود که لازم است ما یک دید نظری فرارشته‌ای پیدا کنیم.  کلام آخر این‌که مرحوم قانعی‌راد فرد مناسبی برای گفت‌وگوکردن بود.
مقصود فراستخواه، دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی پس از بهشتی درباره کتاب «جامعه‌شناسی رشد و افول علم در ایران» گفت: قانعی‌راد با این‌که از میان ما رفته اما به‌خاطر آثارش همچنان با ماست. او علم را در عام‌ترین حالت بیان کرده‌است.
وی افزود: در کتاب «جامعه‌شناسی رشد و افول علم در ایران» رشد و افول علم در ایران از منظر جامعه‌شناسی علم بررسی شده‌است. در این کتاب آمده که معرفت تجربی یک سنتز ایرانی است که در خوارزمی، ابن‌هیثم و... دیده می‌شود. او در این کتاب هانری کوربن و مرحوم شایگان را نقد می‌کند و شرق‌شناسی وارونه مرحوم شایگان را نشان می‌دهد.
فراستخواه اظهار داشت: ۶۰ سال پیش از قانعی‌راد، بنیان‌گذار جامعه‌شناسی در ایران غلامحسین صدیقی، رساله‌ای نوشت که این رساله در پاییز هم چاپ شد. وقتی رساله دکترای قانعی‌راد را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که این رساله به‌نوعی در ادامه رساله غلامحسین صدیقی است و مسیر علم‌ورزی در ایران جدید در آن دیده می‌شود. این رساله نمونه یک ideal type در رساله دکتری است.
سیدجواد میری از دیگر میهمانان این مراسم درباره کتاب «تبارشناسی عقلانیت مدرن: قرائتی پست‌مدرن از اندیشه شریعتی» سخنرانی کرد. میری در این سخنرانی بخش‌های مختلفی از کتاب را از مرحوم قانعی‌راد نقل کرد و پس از آن نظر خود را درباره این عبارات بیان کرد.
حسین میرزایی رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در ایران نیز در ادامه این مراسم درباره کتاب «پیدایش علم و جامعه» مرحوم قانعی‌راد سخنرانی کرد.
وی گفت: یکی از ویژگی‌های علم این است که استمرار دارد و عالِم همواره در جهان وجود دارد. قانعی‌راد یک فرد چندساحتی بود و هست. او جامعه‌شناس حوزه عمومی بود و علم را برای جامعه می‌ساخت. حضور قانعی‌راد در حوزه عمومی باعث افتخار فعالین جامعه‌شناسی، کتاب «پیمایش علم و جامعه» او جزء بهترین نمونه‌های کارهای پیمایشی بود. اثری که در آن به‌خوبی درباره جامعه و علم بحث شده‌است. این کتاب درباره درک نظر عمومی درباره علم است و علم را از منظر جامعه بررسی کرده‌است. مثلاً این‌که جامعه چه تصوری از علم دارد و با آن چگونه مواجه است. کتاب نام‌برده جز کتاب‌های پربار ایشان است که جامعیت و دقت بی‌نظیری هم دارد.
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در پایان از برگزاری همایشی با یادمان قانعی‌راد خبر داد و گفت: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در ایران به‌همراه چند مرکز دیگر قرار است به‌زودی همایشی در حوزه مطالعات آموزش عالی، علم و فناوری برگزار کند. این همایش به‌نوعی یادمان مرحوم قانعی‌راد هم هست. فراخوان این همایش هنوز منتشر نشده ولی به‌زودی اطلاعات آن منتشر می‌شود.
این همایش با سخنرانی، کسرایی معاونت فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به پایان رسید.